Bãi tập kết rác thải thị trấn Nước Hai (Hòa An) được đầu tư xây dựng cơ bản đạt quy chuẩn.

Cao Bằng là tỉnh miền núi, kinh tế đang phát triển, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, chưa có các đô thị và khu dân cư nông thôn quy mô lớn nên các điểm tập trung rác thải còn ít, nhưng cũng đã xảy ra ô nhiễm rác thải tại bãi rác Khuổi Kép, phường Sông Hiến (Thành phố), các điểm trung chuyển và tập kết rác tự phát ở các thị tứ, thị trấn, các bãi rác không được xây dựng, vận hành đạt quy chuẩn môi trường quốc gia.

Sau nhiều năm cố gắng xử lý, đến nay Cao Bằng còn 3 khu xử lý rác thải ở thị trấn Pác Mjầu (Bảo Lâm), thị trấn Nguyên Bình (Nguyên Bình), thị trấn Trùng Khánh (Trùng Khánh) chưa được đưa ra khỏi danh sách các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Theo báo cáo công tác bảo vệ môi trường (BVMT) tỉnh năm 2021, tổng kinh phí chi cho thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải toàn tỉnh 39,52 tỷ đồng. Tổng lượng rác thải đô thị phát sinh trong năm 49.087 tấn, đã thu gom, vận chuyển và xử lý 41.642 tấn, đạt 84,7%; tổng lượng rác thải nông thôn phát sinh 62.789 tấn, rác thải được thu gom, vận chuyển, xử lý 20.642 tấn, đạt 32,9%.

Hiện nay, toàn tỉnh có 13 khu xử lý rác thải đang hoạt động nhưng chỉ có khu xử lý rác thải Nà Lần, xã Chu Trinh (Thành phố) được trang bị lò đốt rác công suất 500 kg/ngày; 3 khu xử lý rác thải ở Nà Lần, xã Chu Trinh, thị trấn Nước Hai (Hòa An), thị trấn Trà Lĩnh (Trùng Khánh) được xây dựng đạt quy chuẩn; còn các khu xử lý rác thải khác chủ yếu là vận hành theo hình thức chôn lấp, chưa xây dựng đủ các hạng mục theo quy chuẩn như: chưa xây các ô chôn lấp rác thải, đáy và thành bãi chôn lấp chưa được lót vật liệu chống thấm, chưa xây đường rãnh thu gom nước rỉ rác... Biện pháp xử lý thông thường là phun chế phẩm sinh học hoặc rắc vôi bột, sau đó tiến hành đốt hoặc chôn lấp, thậm chí để lộ thiên, một số khu xử lý rác thải không thể vận hành thường xuyên.

Dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải chủ yếu thực hiện ở khu vực đô thị, một số khu vực ven đô thị và thị tứ. Rác thải rắn nông thôn chủ yếu do các hộ gia đình tự thu gom, xử lý bằng phương pháp chôn lấp hoặc đốt tại vườn nhà, khu đất trống, ven đường, kênh mương, ao hồ. Một số nơi hình thành điểm tập kết rác thải tạm thời, khi trời khô thì tiến hành đốt.

Đến năm 2025, Cao Bằng phấn đấu thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại các đô thị đáp ứng yêu cầu BVMT đạt 90%; tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt phát sinh tại các khu dân cư nông thôn tập trung được thu gom, lưu giữ, vận chuyển, tự xử lý, xử lý tập trung đáp ứng BVMT đạt 60%, với định hướng cơ bản là tập trung vốn đầu tư xây dựng các bãi chôn lấp rác thải, các lò đốt rác, khu xử lý rác thải tập trung. Nếu đáp ứng được vốn đầu tư xây dựng và kinh phí vận hành thì vấn đề rác thải của tỉnh sẽ được cải thiện hơn. Trong nhiều năm qua, tỉnh cố gắng đầu tư xây dựng 13 khu xử lý rác thải sinh hoạt, nhưng có đến 10 khu xử lý không được cấp đủ vốn đầu tư để hoàn thiện dự án theo quy chuẩn môi trường và không có đủ kinh phí để vận hành thường xuyên, nên không dễ giải quyết vấn đề ô nhiễm rác thải trong ngắn hạn. Do vậy, nên chăng cần có thêm cách tiếp cận bổ sung là chú trọng đầu tư thực hiện các biện pháp giảm lượng rác thải cần xử lý. Với cách xử lý rác thải truyền thống thì rác thải là nguồn gây ô nhiễm môi trường và xử lý rác thải chỉ đơn thuần là gánh nặng ngân sách Nhà nước, nếu được thu hồi để tái chế, tái sử dụng thì rác trở thành tài nguyên trong kinh tế tuần hoàn, góp phần vào tăng trưởng kinh tế và giảm chi ngân sách địa phương.

Trên địa bàn tỉnh đã có hoạt động thu hồi rác thải để tái chế, tái sử dụng với quy mô nhỏ, phân tán, chủ yếu dừng ở việc hộ gia đình tận dụng chất thải hữu cơ phục vụ chăn nuôi; các chất thải như giấy vụn, sắt thép, nhựa... được phân loại tự phát để bán phế liệu cho các cá nhân, đơn vị thu mua phế liệu. Mặc dù một số cơ quan, tổ chức đã triển khai một số hoạt động tuyên truyền, hướng dẫn nông dân tái chế chất thải hữu cơ phục vụ chăn nuôi, làm phân hữu cơ nhưng chủ yếu nhỏ lẻ, theo mô hình nhưng không thể nhân rộng được. Do đó, cần có định hướng, chính sách đầu tư, khuyến khích của Nhà nước để rác thải được thu hồi tái chế, tái sử dụng tăng trưởng về số lượng và chủng loại, dẫn đến giảm đáng kể về tải lượng rác thải cần đầu tư xử lý, tạo thêm việc làm và thu nhập cho nhân dân.

Để biến rác thải thành tài nguyên thành công, trong đầu tư xây dựng các công trình xử lý rác thải sinh hoạt, cần có chính sách ưu tiên, khuyến khích các dự án có hạng mục phân loại, thu hồi rác tái chế, tái sử dụng, góp phần tăng trưởng kinh tế và giảm chi phí xử lý rác thải.

Thực hiện phân loại rác thải sinh hoạt từ hộ gia đình, cá nhân theo Điều 75, Luật BVMT năm 2020. Trong đó rác thải được phân thành 3 loại gồm: chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế được chuyển giao cho các cá nhân, tổ chức tái sử dụng, tái chế hoặc có chức năng thu gom, vận chuyển, xử lý; chất thải thực phẩm được khuyến khích sử dụng làm thức ăn cho chăn nuôi, làm phân bón hữu cơ; chất thải rắn sinh hoạt khác được chuyển cho đơn vị thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải.

Để việc phân loại rác đạt hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ ở tất cả các khâu thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải. Hiện, các đơn vị dịch vụ môi trường trong tỉnh chưa thể trang bị ngay các thiết bị đáp ứng yêu cầu phân loại chất thải sinh hoạt, do vậy cần làm thí điểm, sau đó mở rộng dần ra phạm vi toàn tỉnh. Tuy nhiên, trước mắt có thể vận động các hộ gia đình, cá nhân trên diện rộng thực hiện phân loại phù hợp với tình hình ở mỗi nơi, khuyến khích họ sử dụng rác hữu cơ cho chăn nuôi, lưu giữ riêng các phế liệu để bán; tăng cường kết nối các hộ gia đình, cá nhân với mạng lưới thu mua phế liệu để mở rộng dần chủng loại phế liệu được thu gom ở mỗi nơi. Mặt khác, sớm triển khai thực hiện quy định về chi phí thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại Điều 79, Luật BVMT, trong đó giá dịch vụ dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại; chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế, chất thải nguy hại phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân đã được phân loại riêng thì không phải trả phí dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý để khuyến khích việc tự giác phân loại rác thải.

Hiện nay, một bộ phận khá lớn người tiêu dùng quan tâm đến vấn đề BVMT, sẵn lòng ủng hộ các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường, việc vận động, khuyến khích các cơ sở sản xuất, nhà hàng, khu du lịch... sử dụng một số phế liệu vào xây dựng công trình, vật dụng phục vụ sản xuất, kinh doanh, thực hiện quy trình giảm rác thải trong sản xuất, kinh doanh, gắn kinh doanh với văn hóa BVMT để thu hút nhóm người tiêu dùng này; thúc đẩy nhà kinh doanh và người tiêu dùng chung tay BVMT.

Sáng tạo tái chế rác thải thành tác phẩm nghệ thuật, đồ dùng phục vụ đời sống, học tập, quà lưu niệm phục vụ khách du lịch vừa là hoạt động kinh tế, vừa là hoạt động trải nghiệm, phát triển khả năng lao động sáng tạo cho giới trẻ, hình thành ý thức tái chế, tái sử dụng rác thải cho người dân. Việc phát triển các cơ sở dịch vụ trải nghiệm sáng tạo tái chế rác thải phục vụ thanh, thiếu niên, học sinh, khách du lịch, các tổ, nhóm làm hàng lưu niệm từ phế thải phục vụ các điểm du lịch, xây dựng góc học tập bằng các dụng cụ tự tái chế từ rác thải của học sinh..., góp phần tích cực trong xử lý rác thải trước mắt và lâu dài.