Để GPMB phục vụ dự án khai thác lộ thiên khu Bắc mỏ sắt Nà Rụa, cần triển khai đồng thời công tác GPMB và triển khai thực hiện Dự án Khu tái định cư mỏ sắt Nà Rụa; giai đoạn 1 khai trường khu Bắc mỏ sắt Nà Rụa và bãi đổ thải số 3. Đến thời điểm này, cả 3 hạng mục GPMB này vẫn còn rất nhiều khó khăn vướng mắc. Cụ thể, Dự án Khu tái định cư phục vụ GPMB dự án Khai thác lộ thiên mỏ sắt Nà Rụa, có khoảng 15,1 ha đất cần thu hồi của 92 hộ có đất đai, tài sản bị ảnh hưởng (trong đó 74 hộ có đất và 18 hộ có tài sản). Ngày 23/6/2023, UBND Thành phố đã ban hành kế hoạch GPMB dự án; ban hành thông báo thu hồi đất đối với 65/74 hộ gia đình. Đến nay, thực hiện kiểm đếm đối với 79/92 hộ, với tổng diện tích khoảng 13,4 ha. Đối với các trường hợp còn lại có 9 hộ gia đình chưa ban hành thông báo thu hồi đất do chưa đủ thông tin; 4 hộ ban hành thông báo nhưng qua đối chiếu với giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của các hộ với bản đồ GPMB thì bị sai khác vị trí giữa hiện trạng và giấy tờ đất nên chưa kiểm đếm được.

Trình thẩm định sơ bộ trước khi thực hiện niêm yết công khai dự thảo phương án bồi thường, hỗ trợ đối với 45 hộ và 44 ngôi mộ, giá trị khoảng 14 tỷ đồng, diện tích khoảng 2,9 ha. Thực hiện niêm yết công khai dự thảo phương án bồi thường, hỗ trợ 38 hộ và 44 ngôi mộ. Trình thẩm định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ đối với 24 hộ và 44 ngôi mộ. Phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ đối với 18 hộ và 4 ngôi mộ, trị giá khoảng 6 tỷ đồng, diện tích khoảng 1,4 ha. Tổ chức chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ đối với 9 hộ, giá trị khoảng 3,5 tỷ đồng, diện tích khoảng 0,75 ha.

Triển khai xây dựng khu tái định cư, do UBND tỉnh không cân đối được vốn ngân sách cho dự án nên Công ty ứng vốn trước. Đến nay nộp 15/50,2 tỷ đồng dự kiến hỗ trợ. Do chưa có cơ chế ứng vốn vào ngân sách để thực hiện dự án, vì vậy từ tháng 10/2023, CISCO phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) xây dựng cơ chế tài chính thực hiện dự án khu tái định cư trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên đến tháng 3/2024, UBND tỉnh quyết định không đồng ý thông qua để áp dụng trên địa bàn tỉnh; tiếp tục giao Sở TN&MT xây dựng lại cơ chế tài chính đối với riêng Dự án tái định cư mỏ sắt Nà Rụa. 

Một số khó khăn, vướng mắc làm chậm tiến độ triển khai thực hiện GPMB khu tái định cư chủ yếu là bản đồ phục vụ công tác GPMB có tới 56 thửa đất bị sai khác thông tin giữa bản đồ địa chính GPMB với hiện trạng thực tế sử dụng và giấy tờ pháp lý đất đai. Hiện nay, tại khu vực này có khoảng 30 hộ gia đình xây dựng nhà trên đất nông nghiệp của người khác, trong đó có 4 trường hợp bị lập biên bản vi phạm trật tự xây dựng. Đối với những trường hợp này không đủ điều kiện để cấp tái định cư, trường hợp nếu thực hiện công tác cưỡng chế thì các hộ gia đình này không còn nơi nào khác để sinh sống. 

Một số thửa đất của hộ gia đình có hiện trạng và thông tin trên bản đồ địa chính mới là đất trồng cây lâu năm, cây hằng năm. Tuy nhiên, theo các hộ gia đình kê khai thì nguồn gốc của các thửa đất này được Nhà nước giao đất, giao rừng để phát triển về lâm nghiệp. Hiện tại không thể xác định được thông tin đối với những thửa đất trên. Có một số hộ gia đình, cá nhân thuộc dự án có giấy tờ đất là đất rừng, gia đình đã cải tạo từ đất trồng rừng thành đất nông nghiệp. Tuy nhiên chưa làm thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất, do vậy hiện trạng thực tế sử dụng đất đang có sự khác biệt so với giấy tờ đất của hộ gia đình. Các hộ có giấy tờ đất rừng đang đề nghị phải bồi thường theo hiện trạng thực tế sử dụng vì gia đình đã đầu tư tiền và nhiều công sức để cải tạo đất rừng. Trong dự án có 4 thửa đất bị sai khác về vị trí so với giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã được cấp, do vậy phải thực hiện công tác điều chỉnh lại giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã  cấp cho hộ gia đình. 

Hiện tại chưa có giá đất cụ thể để tính tiền sử dụng đất đối với các trường hợp đủ điều kiện giao đất tái định cư. Dự án chưa có sẵn khu tái định cư để bố trí cho người có đất ở bị thu hồi, vị trí bố trí tái định cư được quy hoạch trong chính mặt bằng của dự án, việc thực hiện GPMB thu hồi đất của người dân rồi mới tiến hành xây dựng hạ tầng khu tái định cư để bàn giao cho người dân sẽ mất rất nhiều thời gian, quy mô số hộ phải di dời nhà ở lớn, việc di chuyển đi ở tạm nhiều năm làm ảnh hưởng đến thu nhập, đời sống, sinh kế của người dân...

Trong GPMB 21 ha giai đoạn 1 khai trường khu Bắc mỏ sắt Nà Rụa, có khoảng 300 hộ dân các phường Tân Giang, Hòa Chung (Thành phố) bị ảnh hưởng, thu hồi. Ngày 24/1/2024, UBND Thành phố và CISCO lập bản cam kết ghi nhớ về việc thực hiện đầu tư xây dựng và GPMB các dự án trên địa bàn Thành phố liên quan tới CISCO.

Sau khi ký bản cam kết ghi nhớ, UBND Thành phố tổ chức 5 hội nghị công bố thông tin dự án đến Tổ trưởng và các hộ dân; giao nhiệm vụ cho Trung tâm Phát triển quỹ đất và GPMB Thành phố thực hiện dự thảo thông báo thu hồi đất để đảm bảo đúng tiến độ theo bản cam kết ghi nhớ về việc thực hiện đầu tư xây dựng và GPMB các dự án trên địa bàn Thành phố liên quan tới CISCO. Tuy nhiên đến nay, bản đồ GPMB để thực hiện dự án do CISCO cung cấp vẫn chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt theo quy định nên việc thực hiện công tác GPMB của dự án đang tạm dừng.

Khó khăn, vướng mắc trong GPMB giai đoạn 1 khai trường khu Bắc mỏ sắt Nà Rụa chủ yếu do chủ đầu tư đã thực hiện lập bản đồ đo đạc GPMB nhưng chưa đảm bảo đầy đủ thủ tục theo hướng dẫn của Sở TN&MT. Việc khảo sát, lập, phê duyệt giá đất cụ thể để tính bồi thường về đất gặp nhiều khó khăn do nguồn thông tin giao dịch trên địa bàn còn hạn chế, phải đi thu thập điều tra thêm từ nhiều nguồn thông tin khác, dẫn đến tiến độ xác định giá của đơn vị tư vấn chưa đảm bảo được yêu cầu đưa ra; giá đất sau phê duyệt có thể sẽ không phản ánh đúng thực tế, không tiệm cận giá thị trường... Ngoài ra, để thực hiện được dự án cần di dời và cấp tái định cư cho khoảng 212 hộ gia đình, cá nhân bị phá dỡ nhà ở (thuộc giai đoạn 1). Ngoài ra, trong phạm vi thu hồi đất của dự án có khoảng 600 ngôi mộ cần di dời, tuy nhiên chưa có địa điểm tái an táng mộ nên cần đánh giá, tìm kiếm các vị trí chôn cất mới phù hợp với quy hoạch, phong tục địa phương...

Thực hiện GPMB 9,5 ha bãi thải số 3 tại tổ 8, phường Hòa Chung (Thành phố) có 76 hộ bị ảnh hưởng. Tháng 8/2021, Hội đồng bồi thường họp triển khai công tác GPMB dự án đối với các hộ gia đình, cá nhân và đã thực hiện công tác thống kê kiểm đếm đối với 76/76 hộ gia đình, cá nhân từ năm 2021. Sau đó, công tác GPMB phải tạm dừng do vướng mắc về vấn đề xác định giá đất cụ thể và một số nội dung khác có liên quan. 

Sau khi UBND Thành phố được UBND tỉnh ủy quyền xác định giá đất cụ thể, đến tháng 6/2023 công tác GPMB được tiếp tục triển khai trở lại. Tuy nhiên, do giấy tờ pháp lý thu thập từ năm 2021 đã lâu, một số nội dung chưa chặt chẽ nên đến nay không còn đảm bảo tính pháp lý. Từ tháng 8/2023, Hội đồng bồi thường có công văn gửi UBND phường Hòa Chung để xác định, củng cố lại hồ sơ pháp lý về đất đai; thu thập số liệu về nhân khẩu; xác định lại tỷ lệ phần trăm mất đất nông nghiệp; xác định tính pháp lý của các loại tài sản bị ảnh hưởng làm căn cứ để tính toán, lập dự thảo phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo đúng quy định pháp luật. Đến nay, đã lập phương án và tổ chức thẩm định sơ bộ trước khi niêm yết phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đối với 47/76 hộ gia đình, diện tích khoảng 4,2 ha, tổng trị giá 13,58 tỷ đồng. Đối với 29 hộ vướng mắc còn lại, đã lập phương án bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đang hoàn thiện hồ sơ trong thời gian tới sẽ tổ chức thẩm định phương án trước khi niêm yết. Khó khăn, vướng mắc lớn nhất trong thực hiện GPMB bãi thải số 3 là việc xác định giá đất cụ thể để tính bồi thường. Mặt khác, khu tái định cư của dự án chưa hình thành, gây khó khăn trong việc tuyên truyền về các chế độ, chính sách, không tạo được sự đồng thuận của người dân.